Etken Eylemler

Туюк мамиле

Туюк мамиле этиштерге -л (-ил,-ул,-үл, -ыл) мүчөлөрүнүн жалганышы аркылуу жасалат. (Belgisiz hareketi bilgidiren  fillere bu sözcükler gelir  -ıl (-il,-ul,ül,l) .

Үлгү (Örnek)

• Студент эшикти ачты. (Öğrenci kapıyı açtı.)

1. Эшик ачылды. (Kapı açıldı.)

Көнүгүүлөр (Alıştırmalar)

• А.Үлгү боюнча иштегиле. (Verilen örneğe göre yapınız.)
• Студентер тарых китебин окушту. (Öğrenciler tarih kitabını okudular.)
• Үлгү: Оку+л+ду китеп окулду. (Kitap okundu.)

Бер-, ал-, ил- жаз-, ач-, айт-, ук-, күт-, аткар-, тапшыр-, көрсөт-, тос-, узат-, ич-, жибер- . 

• Бер-

1. Мугалимдер кедей адамга акча беришти. (Öğretmenler fakir adama para verdiler.)
2. Кедей адамга акча берилди. (Fakir adama para verildi.

• Ал-

1. Апалар балдары үчүн базардан бут кийим сатып алышты. (Anneler çocukları için pazardan ayakkabı satın aldılar.)
2. Балдар үчүн  бут кийим сатып алынды. (Çocuklar için ayakkabı alındı.)

• Ил-

1. Кыска чачтуу бала курткасын кийим илгичке илди. (Kısa saçlı çocuk montunu asıkılığa astı.)
2. Куртка кийим илгичке илинди. (Mont askılığa asıldı.)

• Жаз-

1. Алар кыргызча сабагында дептерге түркчө  жазышты. (Onlar kırgızca dersinde deftere türkçe şeyler yazdılar.)
2. Дептерге түркчө жазылды. (Deftere türkçe yazıldı.)

• Ач-

1. Турсун Али эшикти ачкыч менен ачты. (Dursun Ali kapıyı anahtarla açtı.)
2. Эшик ачкыч менен ачылды. (Kapı anahtar ile açıldı.)

• Айт-

1. Мүжахит менен Өмүр эженин берген тапшырмалары боюнча айтышты. (Mücahit ile Ömür öğretmenin verdiği ödevler hakkında konuştu.)
2. Эженин берген тапшырмалары боюнча айтылды. (Öğretmenin verdiği ödevler hakkında konuşuldu.)

• Ук-

1. Данияр менен Ясин Мураттын айткандарын угушту. (Danier ile Yasin Murat\’ın konuştuklarını duymadılar.)
2. Алыстан мукам үн  угулду. (Muratın konuştukları duyuldu.)

• Күт-

1. Балдар апалары менен айалдамада автобусту күтүштү. (Çocuklar anneleri ile durakta otobüsü beklediler.)
2. Айалдамада автобус көпкө күтүлдү. (Durakta otobüs beklendi.)

• Аткар-

1. Студентер тапшырмаларды аткарыщды. (Öğrenciler ödevleri yaptı.)
2. Тапшырмалар аткарылды. (Ödevler yapıldı.)

• Тапшыр-

1. Айгерим \”Манас\” үнивеситетине тапшырды. (Aygerim Manas üniversitesini kazandı.)
2. Жакшы окуган студенттерге сыйлыктар тапшырылды. (Manas üniversitesi kazanıldı.)

• Сура-

1. Батухан менен Изатуллахка Нооруз майрамы боюнча суроо берилди. (Batuhan,İzatullah\’a  nevruz bayramı hakkında soru sordu.)
2. Изатуллахтан Нооруз майрамы боюнча  тапшырма суралды. (Nevruz bayramı hakkında İzatullah\’a soru soruldu.)

• Көрсөт-

1. Биздин балдар тиги класстарга дептерлерин көрсөтүштү. (Bizim çocuklar diğer sınıflara defterlerini gösterdiler.)
2. Дептерлер көрсөтүлдү. (Defterler gösterildi.)

• Тос-

1. Алар Нооруз майрамын тосушту. (Onlar nevruz bayramını kutladılar.)
2. Нооруз майрамы тосулду.  (Böylece nevruz bayramı kutlandı.)

• Узат-

1. Аны эшикке чейин узатты. (Onu kapıya kadar yolcu etti.)
2. Эшикке чейин узатылды. (Kapıya kadar yolcu edildi.)

• Ич-

1. Шахап сүйгөнү менен чай ичти. (Şahap sevgilisi ile çay içti)
2. Чай ичилди. (Çay içildi.)

• Жибер-

1. Алар Whatsapptan Мавлидинге түркчө обондорду жиберишти. (Onlar Whatsapp\’tan Mavlidin\’e türkçe şarkılar gönderdiler.)
2. Түркчө обондор жиберилди. (Türkçe şarkılar gönderildi.)

• Б.Сүйлөмдөрдү туюк мамилеге айландыргыла. (Cümleleri belgesiz eylemlere döndürünüz.)
• Почточу катты Алиге берди. – Кат берилди. (Postacı mektubu Ali\’ye verdi. – Mektup verildi.)

1. Нооруз майрамына карата унивеситет чогулуш өткөрдү. -Чогулуш өткөрүлдү. (Nevruz bayramı ile ilgili toplantı düzenlendi. -Toplantı düzenlenildi.)
2. Али досуна белек берди. -Белек берилди. (Ali dostuna hediye verdi. -Hediye Verildi.)
3. Хасан үйүнө телеграмма жиберди. -Телеграмма жиберилди. (Hasan evine davetiye gönderdi. -Davetiye gönderildi.)
4. Айша ысыгандан терезени ачты. -Терезе ачылды. (Ayşe sıcakladığından pencereyi açtı. -Pencere Açıldı.)
5. Ырчы жаңы ыр ырдады. – Жаӊы ыр ырдалды. (Şarkıcı yeni şarkı söyledi. -Yeni şarkı söylendi.)
6. Ал куттуктоо телеграммасын таратты. -Телеграмма таратылды. (O kutlama davetiyesi dağıttı. -Davetiye dağıtıldı. )

• B.Кашаадагы сөздөрдү туюк мамиледе жазгыла.

1. Эжеме бүгүн дискотекага чакыруу билети (бер-) берилди. (Ablama bugün diskoya çağırma bileti verildi.)
2. Чогулушта көп жакшы ойлор (айт-) айтылды. (Toplantıda çok iyi fikirler konuşuldu.)
3. Майрамдык тамак (ич-, же-) ичилди.
4. Меймандар жакшы (тос-) тосулду. (Konuklar iyi karşılandı.)
5. Майрамдар шаӊдуу (өткөр-) өткөрүлдү. (Bayramlar coşkulu geçildi.)
6. Нооруз майрамы кызыктуу (майрамда-) майрамдалды. (Nevruz bayramı ilginç bayramlaşıldı)

• Д.Сүйлөмлөрдү окуп, туюк мамилеси билдирген этиштин астын сызгыла. (Cümleleri okuyup belgisiz eylemleri bildiren fillerin altını çiziniz.)

1. Жаңы гезиттердин бардыгы сатылды. Университеттеги адабий кече кызыктуу өткөрүлдү. 8-Март күнүндө апаларга, эжелерге белек берилди. Баатырдын жазган катты алыскы туугандарына жөнөтүлдү. Элдин үмүт тилеги аткарылды. Тойдо көп кымыз ичилди. Конкурстун жеңүүчүлөрүнө белектер таркатылды.