Ünlü uyumu ve soru dizilimi

СӨЗДҮК (SÖZLÜK)

1. Институт:Enstitü
2. Университет:Üniversite
3. Студент:Öğrenci
4. Мугалим:Öğretmen
5. Адабият:Edebiyat
6. Маданият:Medeniyet
7. Колледж:Kolej

Sözcüklerde büyük küçük ünlü uyumu ve soru dizilimi (Үндүүлөрдүн үндөштүк мыйзамы.(Сингармонизм)

1-бы? суроо мүчөсү (bı? soru ekleri)

Үндүүлөрдөн жана жумшак Үнсүздөрдөн кийин -бы (-би,-бу,-бү). (Ünlülerden ve yumuşak ünsüzlerden sonra -bı,-bi,-bu ,-bü)
Каткалаң үнсүздөрдөн кийин -пы (-пи,-пу,-пү). (Sert ünsüzlerden sonra -pı,-pi,-pu,-pü)

МААНИЛҮҮ (Bilmeniz gerekenler)

• Үндүүлөр: (А,Ы,О,У,Э,И,Ө,Ү) (Ünlüler: A,I,O,U,E,İ,Ö,Ü)
• Каткалан үнсүздөр: (Х,Ш,К,Т,П,Ф,Ч,С,Ц) (Sert ünsüzler: H,Ş,K,T,P,F,Ç,S,TS)

Мисалы(Mesela);

1. Бул алмабы? (Bu elma mı?)
2. Бул терезеби? (Bu pencere mi?)
3. Бул гүлбү? (Bu gül mü?)
4. Бул окуучубу? (Bu öğrenci mi?)
5. Бул китеппи? (Bu kitap mı?)
6. Бул caaтпы? (Bu saat mi?)
7. Бул өчүргүчпү? (Bu silgi mi?)
8. Бул отургучпу? (Bu sandalye mi?)

2-Үндүүлөрдүң үндөшүү мыйзамы (сингармонизм)(Ünlülerin dizilim kuralı)

• Сөздөгү үндүү тыбыштардын тилге жана эринге карата үндөшүп (окшошуп) айтылышын сингармонизм дейбиз.

Yani sözdeki ünlü seslerin dil ve dudağa uyumlu bir şekilde söylenmesine ünlülerin dizilim kuralı diyoruz.Aşağıda bu konuyu detaylı bir şekilde anlattım.Bu konu kırgızcanın benim şahsi fikrim kırgızca temelinin %80 nini oluşturuyor bu konuyu iyi bir şekilde anlarsanız gerisi çorap söküğü gibi gelecektir.

Үндүүлөрдүн бөлүнүшү (Ünlülerin dizilimi)

• А-Ы
• А-У* İstisna bazen olabiliyor.
• Э-И
• О-У
• Ө-Ү

Yukarıdaki dizilimden arkadaşlar şunları anlıyoruz

sözcüklerde ünlü dizilimi şu şekilde;

Sözcük \”a\” ile başlamışsa alacağı ekte \”ı\” harfi olur.

• Örnek: -Бул алмабы? (Bu elma mı?)

Türkçede olduğu gibi kırgızcada da bir istisna var.Sözcük\”a\”ile başlamışsa alacağı ekte bazen nadir olarak \”u\” harfi olur.

• Örnek: verilecek.

Sözcük\”o\”ile başlamışsa alacağı ekte\”u\”harfi olur.

• Örnek: -Бул отургучпу?  (Bu sandalye mi?)

Sözcük\”e\”ile başlamışsa alacağı ekte \”i\” harfi olur.

• Örnek:-Бул терезеби? (Bu pencere mi?)

Sözcük \”ö\” ile başlamışsa alacağı ekte\”ü\”harfi olur.

• Örnek:-Бул терезеби? (Bu pencere mi?)

Эскертүү (İstisna)

Башка тилдерден кирген сөздөр үндөшүү мыйзамына баш ийбейт.

Başka dillerden giren sözler ünlülerin dizilim kuralına uymaz mesela: institut,universitet,student,mugalim,adabiyat,madaniyat,kolldj

мисалы(mesela): Институт,университет,студент,мугалим,адабият,маданият,колледж же башка.

Alıştırmalar

-Sözcüklerde büyük küçük ünlü uyumu ve soru dizilimi(Үндүүдөрдүн үндөштүк мыйзамы.(Сингармонизм)

• A-Көп чекиттин ордуна суроо мүчөсүн жазгыла. Boşluklara öğrendiğiniz Kırgızca soru eklerini yazınız.

1. Бул алма…? (Bu elma mı?)
2. Бул терезе…? (Bu pencere mi?)
3. Бул гүл…? (Bu gül mü?)
4. Бул окуучу…? (Bu öğrenci mi?)
5. Бул китеп…? (Bu kitap mı?)
6. Бул саат…?  (Bu saat mi?)
7. Бул өчүргүч…? (Bu silgi mi?)
8. Бул отургуч…? (Bu sandalye mi?)
9. Бул эже…? (Bu abla mı?)
10. Бул студент…? (Bu öğrenci mi?)
11. Бул үстөл…? (Bu masa mı?)
12. Бул калем…? (Bu kalem mi?)
13. Бул китеп…? (Bu kitap mı?)
14. Бул сүрөт…? (Bu resim mi?)
15. Бул дарскана…? (Bu sınıf mı?)
16. Бул дептер…? (Bu defter mi?)
17. Бул маркер…? (Bu tahta kalemi mi?)
18. Бул такта…? (Bu tahta mı?)
19. Бул илгич…? (Bu askılık mı?)
20. Бул кагаз…? (Bu kağıt mı?)
21. Бул бак…? (Bu ağaç mı?)

• ЖООПТОР

1. Бул алмабы? (Bu elma mı?)
2. Бул терезеби? (Bu pencere mi?)
3. Бул гүлбү? (Bu gül mü?)
4. Бул окуучубу? (Bu öğrenci mi?)
5. Бул китеппи? (Bu kitap mı?)
6. Бул саатпи? (Bu saat mi?)
7. Бул өчүргүчпү? (Bu silgi mi?)
8. Бул отургучпу? (Bu sandalye mi?)
9. Бул эжеби? (Bu abla mı?)
10. Бул студентпи? (Bu öğrenci mi?)
11. Бул үстөлпү? (Bu masa mı?)
12. Бул калемби? (Bu kalem mi?)
13. Бул китеппи? (Bu kitap mı?)
14. Бул сүрөтпү? (Bu resim mi?)
15. Бул дарсканабы? (Bu sınıf mı?)
16. Бул дептерби? (Bu defter mi?)
17. Бул маркерби? (Bu tahta kalemi mi?)
18. Бул тактабы? (Bu tahta mı?)
19. Бул илгичпи? (Bu askılık mı?)
20. Бул кагазбы? (Bu kağıt mı?)
21. Бул бакпы? (Bu ağaç mı?)

• Б-Көп чекиттин ордуна суроо мүчөсүн коюп,оң жана терс түрүндө жооп бергиле(ооба,жок,эмес)

ҮЛГҮ(ÖRNEK)

• Бул бакпы? (Bu ağaç mı?)

1. Ооба,бул бак. (Evet,bu ağaç.)

• Бул эжеби? (Bu abla mı?)

1. Жок,бул байке. (Hayır,bu abi.)

• Бул китеппи? (Bu kitap mı?)

1. Жок,Бул китеп эмес,телефон. (Hayır,bu kitap değil,telefon.)

• Бул Айбек..? (Bu Aybek mi?)

1. ……………………………. .

• Бул алма..? (Bu elma mı?)

1. ……………………………. .

• Бул Сезим..? (Bu Sezim mi?)

1. ……………………………. .

• Бул дарскана..? (Bu sınıf mı?)

1. ……………………………. .

• Бул отургуч…? (Bu sandalye mi?)

1. ……………………………. .

•  Бишкек чоң…? (Bişkek büyük mü?)

1. ……………………………. .

•  Терезе чоң…? (Pencere büyük mü?)

1. ……………………………. .

•  дарсканкана таза…? (Sınıf temiz mi?)

1. ……………………………. .

•  Бул дептер…? (Bu defter mi?)

1. ……………………………. .

•  Бул суу…? (Bu su mu?)

1. ……………………………. .

•  Бул шаар…? (Bu şehir mi?)

1. ……………………………. .

•  Сиз окуутучусуз…? (Siz öğrenmen misiniz?)

1. ……………………………. .

• ЖООПТОР

• Бул Айбекпи? (Bu Aybek mi?)

1. Жок,Бул Айбек эмес, Мурат. (Hayır,bu Aybek değil,Murat)

• Бул алмабы? (Bu elma mı?)

1. Ооба,бул алма. (Evet,bu elma)

• Бул Сезимби? (Bu Sezim mi?)

1. Жок,бул Метехан. (Hayır,bu Metehan)

• Бул дарсканабы? (Bu sınıf mı?)

1. Жок,Бул дарскана эмес,үй. (Hayır,bu sınıf değil, ev.)

• Бул отургучпу? (Bu sandalye mi?)

1. Ооба,бул отургуч. (Evet,bu sandalye)

•  Бишкек чоңбу? (Bişkek büyük mü?)

1. Жок, кичине. (Hayır,küçük.)

•  Терезе чоңбу? (Pencere büyük mü?)

1. Ооба,чоң. (Evet,büyük.)

• дарсканкана тазабы? (Sınıf temiz mi?)

1. Ооба,таза. (Evet,temiz)

• Бул дептерби? (Bu defter mi?)

1. Жок,бул тамак. (Hayır,bu yemek.)

•  Бул суубу? (Bu su mu?)

1. Жок,Бул суу эмес,илгич. (Hayır,bu kitap değil,askılık.)

•  Бул шаарбы? (Bu şehir mi?)

1. Жок,бул айыл.(Hayır,bu köy.)

•  Сиз окуутучусузбу? (Siz öğrenmen misiniz?)

1. Ооба,окуутучумун. (Evet,öğretmenim.)

• В-Мүчөлөргө ылайык келген сөздөрдү тапкыла (Eklere layık gelen sözleri bulunuz)

1. ……………………………. бы?
2.  …………………………….пи?
3.  …………………………….бу?
4.  …………………………….пу?
5.  …………………………….пы?
6.  …………………………….пү?
7.  …………………………….бү?
8.  …………………………….би?

• ЖООПТОР

1. Кызбы? (Kız?)
2. Айбекпи? (Aybek mi?)
3. Футболбу? (Futbol mu?)
4. Отургучпу? (Sandalye mi?)
5. Муздаткычпы? (Buzdolabı mı?)
6. Өчүргүчпү? (Silgi mi?)
7. Үстөлбү? (Masa mı?)
8. Терезеби? (Pencere mi?)